مزاج : از تاثیر و عمل متقابل عناصر  اربعه مزاجهای مختلف ایجاد می شود :

1- آتش (گرم و خشک)                      2- آتش (گرم و خشک)

+ هوا (گرم و تر)                                  + آب (سرد و تر)   

مزاج گرم (خشکی و تری یکدیگر را خنثی می کنند)     مزاج  معتدل (گرمی و سردی یکدیگر را و خشکی و تری یکدیگر را خنثی می کنند)

3- آتش  (گرم و خشک)                       4- هوا (گرم و تر)

+ خاک (سرد و خشک)                         + خاک (سرد و خشک)

مزاج خشک (گرمی و سردی یکدیگر را خنثی می کنند)         مزاج معتدل (گرمی و سردی ، تری و خشکی همدیگر را خنثی می کنند).

5- هوا (گرم وتر)                          6- آب (سرد و تر)

+ آب (سرد و تر)                           + خاک (سرد و خشک)

مزاج تر (گرمی و سردی یکدیگر را  خنثی می کنند)      مزاج  سرد (تری و خشکی یکدیگر را خنثی می کنند)

تاکنون پنج مزاج گرم ، سرد ، خشک ، تر و معتدل ایجاد شد. حال اگر هر کدام از ارکان چهارگانه بر رکن مقابل خود غلبه پیدا کند ، چهار مزاج دیگر معادل طبع عناصر (ارکان) چهارگانه حاصل می شود که عبارتند از : غلبه آتش (گرم وخشک) ، غلبه هوا (گرم وتر) غلبه آب (سرد وتر) و غلبه خاک (سرد و خشک) . از این چهار مزاج با پنج مزاج قبلی مجموعاً 9 مزاج حاصل می شود.

1- گرم                  2-سرد                3- تر                  4- خشک                        5- معتدل

6-گرم وتر   7- گرم وخشک                 8- سرد وتر                      9- سرد و خشک

1- مزاج گرم ، مزاج سرد ، مزاج تر و مزاج خشک. این چهار مزاج را مزاج های ساده ومنفرد گویند. 

2- مزاج گرم و تر ، مزاج گرم و خشک ، مزاج سرد و تر ، مزاج سرد و خشک . این چهار مزاج را مزاج های ساده و مرکب گویند.

3- مزاج معتدل که حالت وسطی بین مزاجهای فوق می باشد.

از تطابق مزاج های ساده و مرکب با اخلاط بدن به چهار حالت می رسیم که به آنها مزاج های مادی نیز گویند که عبارتند از : 

مزاج دموی ، مزاج صفراوی ، مزاج بلغمی ، مزاج سوداوی

مزاج عبارت است از حالتی که در اثر واکنش متقابل اجزای ریز مواد به وجود می آید .

در این واکنش متقابل ، قسمت زیادی از یک یا چند ماده با بخش زیادی از مواد متخالف با هم می آمیزند   (بر هم تاثیر می کنند) و از این آمیزش یا تاثیر ، کیفیت متشابهی حاصل می شود که مزاج نامیده می شود.

لذا می توان چنین گفت که مزاج حالت فعالیت کل بدن یا اجزای بدن است . باید دانست که هر فردی دارای مزاجی است مربوط به خود که با مزاج های دیگر افراد متفاوت است و مزاج هر کس مخصوص خود اوست. هر کسی استعداد پذیرش بعضی از بیماریها را دارد و در مقابل ، بدن بعضی مقاوم است ، با علم به این موضوع مزاج عبارت است از طرز واکنش شخصی در مقابل عوامل مرضی . در طرز واکنش اشخاص ، بعضی واکنش ها ثابت است و بیشتر مشاهده می شود و بعضی واکنشها متغیر است. از این واکنشها مزاج فرد را می توان شناخت. در یک تعریف کلی حالت و وضع بدنی هر فرد را مزاج گویند. تغییرات مزاج در طب با رژیم غذایی ، بهداشت ، کار ، آب و هوا و ... ممکن می باشد ، لذا با رعایت آنها انحراف مزاج از سلامت به سوی بیماری را می توان پیشگیری نمود.

مزاج ممکن است گرم ، سرد ، خشک و یا تر باشد. گرمی به علت وجود انرژی ، سردی به علت ضعف و تعریق ، رطوبت به علت جمع شدن مایعات در سلولهای بدن و خشکی به علت تراکم املاح و مواد کانی در سلولها می باشد.

فعل و انفعالات شیمیایی داخل بدن که باعث تولید انرژی می شود به وسیله متابولیسم بازال اندازه گیری می شود . اگر صاحب مزاجی دارای متابولیسم بازال بالاتر از حد طبیعی باشد آن را گرم مزاج و اگر دارای متابولیسم بازال پایین تر از حد طبیعی باشد سرد مزاج و حد واسط  آن را مزاج معتدل می گویند.هر دارو یا غذا و یا واکنشی که باعث بالا رفتن کار غده تیروئید باشد آن را گرم و اگر باعث پایین آمدن کار غده تیروئید باشد آن را سرد گویند. مزاجی را رطوبتی (تر) نامند که مقدار زیادی آب در سلولهای بدن آن فرد جمع شده باشد و به اصطلاح رطوبت بر مزاج غلبه کرده باشد. اگر مقدار مواد کانی و املاح در مزاجی زیادتر از معمول جمع شده باشد آن را مزاج خشک گویند. پیدایش مزاجهای مختلف در حقیقت عبارت است از عکس العمل بدن نسبت به عوامل خارجی . دانشمندان قدیم معتقدند هر کس به واسطه مزاجی که در اختیار دارد آماده پذیرش یا دفع بیماری مخصوص به خود می باشد. بنابراین برای معالجه فرد لازم است مزاج او شناخته شود.

مزاجهای مادی مانند مزاجهای ساده ممکن است مرکب هم باشند . مانند مزاج بلغمی دموی ، مزاج صفراوی و سوداوی و ...

مزاج سوداوی (عصبی) به دو قسمت تقسیم می شود عصبی ضعیف و عصبی قوی

گردآوری جواد سبحانی

 (مشاور تغدیه ورژیم درمانی چاقی )

تلفن مشهد:بین معلم 4و6 روبروی فرش مشهد