درمان غذایی دیابت
درمان غذایی دیابت
بیماری دیابت و درمان غذایی
دستور غذایی در بیماری قند مشابه رژیم عادی، متکی به انرژی کافی برای فعالیت بدنی و حفظ وزن در حد مطلوب و نیز تأمین کربوهیدرات، پروتئین، مواد معدنیو ویتامین کافی است. درمان غذایی بطور اساسی بر کاهش و تنظیم مقدار کربوهیدرات تکیه دارد تا از این راه فشار وارد شده به سازوکار مختل شده تنظیم خون را کاهش دهد. البته تجویز انسولین، کمابیش به تنظیم این سازوکاز کمک می کند ولی پیروی از دستور غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است. بطور کلی در حال حاضر عقیده بر این است که دستور غذایی بیماران قندی وابسته به انسولین نیز نباید از نظر کیفی و کمی با آنچه با یک فرد غیر دیابتی مطلوب است نزدیک باشد.
هدف از غذا درمانی یا مراقبت های غذایی در بیماری دیابت عبارتست از:
الف. تأمین انرژی کافی برای حفظ وزن مطلوب؛
ب. تعدیل غذای دریافتی با انسولین در دسترس به شکلی که:
1- ادرار از وجود گلوکز پاک شود یا میزان ان به کمترین مقدار تقلیل داده شود.
2- قند خون در سطح کمی بالاتر از میزان طبیعی حفظ شود؛
پ. از بروز اسیدوز و شوک جلوگیری بعمل آید؛
ت. مواد غذایی برای تأمین سلامت و فعالیت طبیعی به اندازه کافی به بدن برسد.
حدود 60 درصد از بیماران دیابتی می توانند با پیروی از دستورهای صحیح غذایی، بیماری خود را مهار کنند (اینها کسانی هستند که با کمبود انسولین ترشح شده روبرو هستند).
سایر بیماران دیابتی نیاز به پیروی از دستورهای صحیح غذایی به اضافه تزریق مقدار مشخصی انسولین و یا مصرف داروهای خوراکی پایین آورنده قند خون دارند.
روشهای مختلف و متداول در مراقبت از بیماران دیابتی
در زمینه مراقبت کافی از بیماری دیابت نظریات متفاوت است. روشهای مورد بحث در مجموعه زیر خلاصه می شود:
1- مراقبت بالینی: در این نظریه اعتقاد بر اینست که می توان به بیمار اجازه داد تا هرچه دوست دارد مصرف کند به شرط آنکه بیمار فاقد علایم بالینی دیابت، حالت کتوز یا هیپرگلیسمی باشد، وزن او ثابت و یا در صورت لزوم اضافه شود. البته در چنین شرایطی لازم است که میزان انسولین مورد نیاز او به طور مرتب کنترل شود. طبق این نظریه وجود گلیکوزوری (دفع گلوکز از ادرار) و هیپرگلیسمی دایم در بیمار به شرط آنکه وزن او ثابت و اجسام ستنی در ادرار وجود نداشته باشد اشمالی نخواهد داشت. لازم به تذکر است که با وجود آزاد بودن بیمار در مصرف غذاهای مورد علاقه باید از قندهای ساده و شیرینی ها نظیر شکر، قند، آبنبات، شربتها، ژله، انواع پای میوه و دسرهای شیرین پرهیز کنند.
2- مراقبتهای شیمیایی: در مقابل نظریه فوق، عده ای از پزشکان معتقدند که با توصیه رژیم غذایی مخصوص و کاملاً حساب شده همراه با انسولین، می توان قند خون را در حد طبیعی آن مهار کرد. طبق این نظریه رژیم غذایی باید حاوی انرژی، پروتئین، املاح و ویتامین های کافی باشد و مقدار کربوهیدرات (قند) محدود شود. آنها معتقدند که با این نوع مراقبت می توان میزان انسولین را در حد ثابتی حفظ کرد و قند خون را نیز برای مدت طولانی در حد طبیعی نگه داشت. این نظریه به نام مراقبت شیمیایی شناخته شده است.
شوال این است که آیا پیروی از رژیم غذایی حساب شده و تزریق انسولین به مقدار نسبتاً ثابت می تواند از موارد عوارض پیچیده ای که در سالهای بعد ظاهر خواهد شد، بکاهد؟ گروه پیرو نظریه مراقبت بالینی معتقدند که وجود گلیکوزوری با سلامتی مغایرتی ندارد و آسیبهای عروقی احتمالاً اجتناب ناپذیرند و نمی توان با توصیه رژیم غذایی حساب شده، ظهور این عوارض را به تأخیر انداخت. به هر حال توصیه روش درمانی مناسب نیاز به تحقیقات زیاد و طولانی دارد و در حال حاضر بر اساس نظریه های کمیته های تحقیقاتی بین المللی، تا زمانیکه ضرر گلیکوزوری و هیپرگلیسمی در بدن بیمار دیابتی بطور کامل اثبات شود بایستی به کمک انسولین و توصیه رژیم غذایی تا آنجا که مقدور است گلیکوزوری و هیپرگلیسمی بیمار، کنترل شود و میزان قند خون او تنظیم شود. در ضمن توصیه می شود که بیمار، به جای تأکید بر رژیم غذایی با توجه به ویژگی های بیماری اش درمان شود. این توصیه بطور تقریبی حد واسط دو نظریه ذکر شده است.
دستورهای غذایی
1- میزان انرژی: بطور کلی در توصیۀ رژیم غذایی بیمار دیابتی وابسته به انسولین، از همان روش بکار رفته برای رژیم غذایی عادی استفاده می شود. ابتدا میزان انرژی بر پایه قد، وزن، سن، جنس، شغل، یا فعالیت بیمار تعیین می شود. برخی معتقد هستند که وزن بیمار دیابتی را باید حدود 10 درصد کمتر از وزن متوسط حفظ کرد. در این رابطه تجربه نشان می دهد که وقتی ارزش انرژی غذای دریافتی برای مدت طولانی در سطح پایین تر از میزان طبیعی حفظ شود، میزان سوخت و ساز پایه (BMR) نیز کاهش می یابد و بدین ترتیب نیاز بدن به غذا کم تر می شود، اما به هر حال فرد در چنین شرایطی قادر به انجام فعالیتهای روزمره در حد ظرفیت طبیعی خود نبوده و به سرعت خسته می شود. هم چنین مقاومت بدنش در مقابل عفونت کم شده و دچار بی تفاوتی و افسردگی روحی می شود.
بنابراین بهتر است رژیم غذایی، حاوی انرژی کافی برای انجام فعالیتهای روزمره و در عین حال حفظ وزن بدن، در حد مطلوب باشد.
2- وزن پروتئین: میزان پروتئین نیز در اصل، مشابه مقدار آن برای یک فرد طبیعی است و می توان آن را بین 6/0 تا 2/1 به ازای کیلوگرم وزن مطلوب و در صورت لزوم تا 5/1 گرم نیز توصیه کرد. اگر بیماری دیابت با مراقبت صحیح کنترل نشود مقدار زیادی ازت که نتیجۀ تبدیل پروتئین به کربوهیدرات است از بدن دفع شود.
به همین دلیل ممکن است فرد، مبتلا به کمبود پروتئین شود. در این صورت پیشنهاد می شود که در چند هفتۀ اول شروع درمان، مقدار 5/1 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن تجویز شود تا کمبود حاصل برطرف شود. پس از آنکه بیماری تحت کنترل در آمد، می توان میزان پروتئین را در حد طبیعی برای افراد سالم توصیه کرد که در مجموع بین 50 الی 60 گرم خواهد بود ولی در عمل، میزان تجویزی بین 80 تا 100 گرم است؛ زیرا پروتئین، میزان کمتری قند در دسترس بدن قرار می دهد و سرعت تبدیل آن به گلوکز نیز کند تر است. در موارد وجود کتوز (حالت خفیف یا شدید آن) بدن به پروتئین ذخیره خود پیدا می کند.
بر اساس برخی گزارش ها رژیم های غنی از پروتئین نقش مهمی در پیشگیری از ناراحتی های عصبی دارند که اغلب بیماران دیابتی به آن مبتلا می شوند.
غذاهای پروتئینی منابع خوب ویتامین های گروه B از جمله تیامین هستند. کمبود تیامین نقش مهمی در آماده ساختن بدن برای ابتلا به اختلالات عصبی دارد. به علاوه احتمال دارد علت بسیاری از بیماری های دژنراتیو (تحلیل برنده) بیماران دیابتی ناشی از تغذیه باشد.
3- میزان کربوهیدرات: میزان کربوهیدرات را می توان بر اساس قند خون، آزمایش ادرار و میزان انسولین موجود و قابل دسترس بدن ارزیابی و تعیین کرد. یعنی در واقع این عوامل خود، راهنمایی در تعیین مقدار آن می باشند؛ ولی در ضمن توصیه می شود که در بیماری دیابت، محدودیت کربوهیدرات تا حدی لازم است و این محدودیت اکثراً کربوهیدرات های ساده و غنی از قند و شکر را در بر می گیرد، اما نباید مقدار کل کربوهیدرات از 100 گرم کمتر باشد؛ زیرا مقادیر کم آن اغلب موجب پیدایش کتوز می شود و مقادیر بیش از 300 گرم ممکن است، اضافه بر ظرفیت سوخت و ساز بیمار دیابتی باشد. تأمین حدود 50 درصد انرژی از کربوهیدرات به نظر منطقی می رسد.
4- میزان چربی: برای تکمیل انرژی مورد نیاز بیمار، باقی ماندۀ انرژی پس از تعیین انرژی پروتئین و کربوهیدرات به چربی اختصاص داده می شود. یعنی مجموع انرژی حاصل از پروتئین و کربوهیدرات از کل انرژی مورد نیاز بیمار کسر و باقی ماندۀ آن بوسیلۀ چربی تأمین می شود. گروهی معتقدند که نوع چربی باید بیش تر از اسیدهای چرب غیر اشباع (روغن های گیاهی مایع) باشد تا بدین وسیله از ابتلای بیمار به آترواسکلروز جلوگیری به عمل آید.
5- مواد معدنی و ویتامین ها: ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز بیماران دیابتی که دیابت آنها خوب مهار شده باشد تفاوت زیادی با افراد سالم ندارد. اگر رژیم بیمار کافی باشد و گلیکوزوری نیز کنترل شده باشد نیازی به مکمل ویتامین و مواد معدنی نیست.
در پایان این مطلب لازم به تذکر است که به جرز در موارد بسیار نادر لزومی ندارد غذای بیمار با ترازو وزن شود، و استفاده از واحدهای اندازه گیری نظیر قاشق، فنجان و غیره برای این کار کفایت می کند.
کفایت تغذیه ای در رژیم غذایی دیابت ملیتوس
. . برای مطالعه شما
