رفتارهای تغذيه ای خانواده با کودک

در بسياري از جوامع تغذيه مترادف با مراقبت است. لغت Nurture به زبان انگليسي به معني پرورش و بزرگ كردن است. بي‌شك براي رشد و تكامل طبيعي شيرخواران و كودكان خردسال نه تنها بايد نيازهاي اساسي جسمي‌(تغذيه بهداشت، پوشاك، سرپناه، ايمني) را تامين كرد بلكه نيازهاي رواني، اجتماعي و عاطفي آن‌ها نيز بايد برآورده شوند. وجود مادر يا جانشين او، فردي كه بتواند ارتباط حاكي از محبت و اعتماد با كودك برقرار كند امري اساسي در تغذيه مناسب كودك و رشد تكامل اوست.

شيوه‌هاي رفتاري مادر در زمان غذا دادن به كودك

اگر مادر در زمان تغذيه كودك هدف‌هاي زير را دنبال كند:
ـ نيازهاي تغذيه‌اي كودك را تامين كند،
ـ احساس استقلال كودك را در خوردن غذا برآورده سازد،
ـ عكس العمل مناسب و يكنواختي در مقابل رفتارهاي كودك ابراز كند،

ـ ذائقه او را به انواع مواد غذايي عادت دهد،
ـ محيطي سرشار از محبت و صميميت و به دور از جنجال در زمان غذاخوردن فراهم كند،
ـ سفره غذا را در شرايط مناسبي كه خاطره دل‌پذيري ايجاد كند بچيند،
مي‌تواند در تغذيه كودك خود موفق باشد.
براي اين كه به چگونگي رفتار كودك، عكس العمل مادر و رفتار آتي كودك پي ببريم يك مثال مي‌زنيم:
كودك و مادر به مغازه‌اي وارد مي‌شوند، كودك درخواست شكلات مي‌كند، مادر براي كودك توضيح مي‌دهد و از خريدن امتناع مي‌كند، كودك گريه مي‌كند و جيغ مي‌زند، مادر شكلات را مي‌خرد.
در اين ميان عكس العملي كه متعاقب رفتار كودك از مادر سر مي‌زند، تعيين كننده رفتارهاي آتي كودك است. مادر با خريد شكلات، رفتار كودك را براي استفاده از ابزار گريه تقويت مي‌كند و احتمال اين كه اين رفتار در دفعات بعد تكرار شود زياد است. در اين ارتباط دو جانبه اگر مادر نسبت به گريه كودك بي‌توجهي مي‌كرد يا او را به موضوع ديگري جلب مي‌كرد، احتمال قطع گريه وجود داشت و پيامد نامطلوب فوق حاصل نمي‌شد. منطقي و معقول بودن رفتار والدين در مقابل درخواست‌هاي كودك موجب ايجاد رفتارهاي يكنواخت مي‌گردد و كودك دچار سردرگمي‌نمي‌شود. گاهي اوقات والدين با توجه به شرايط روحي و رواني خود هر بار در مقابل درخواست معين كودك رفتاري را نشان مي‌دهند كه با رفتار قبل مغاير است. اين رفتارهاي مغاير، كودك را دچار سردرگمي‌مي‌كند و ممكن است شيوه غذاخوردن او را نيز تحت تاثير قرار دهد.
تكامل كودك و ارتباط آن با تغذيه
به دليل اين كه غذا يكي از مهم‌ترين عوامل مؤثر و تقويت كننده‌هاي رفتاري است، لذا بايد دادن غذا با ملاحظات خاصي انجام گيرد. بايد كودكان از نظر جسمي، عاطفي و رواني آماده خوردن غذا باشند و اين مسئله بستگي به توانايي كودك دارد.
نوزاد 10 روز اول بعد از تولد داراي رفلكس جست جو (Rooting Reflex) و مكيدن(Sucking Reflex) است و از قراردادن دست يا انگشت شست در دهان لذت مي‌برد.
بين 2 هفته الي 2 ماه شرايط تغذيه را تشخيص داده و به هنگام قرار گرفتن در وضعيت مناسب شروع به مكيدن مي‌كند.
بين 3 تا 4 ماهگي در صورت قرار گرفتن ماده جامد در دهان آن را با زبان بيرون مي‌اندازد، يعني در واقع وجود رفلكس بيرون اندازي زبان به اين امر كمك كرده و كودك ماده جامد را در اين سن نمي‌پذيرد. الگوي جويدن با شروع رفلكس گرفتن (Palmar grasp) سبب مي‌شود كه اشيا را به طرف دهان آورده و آن‌ها را گاز بگيرد.
بين 6 تا 9 ماهگي هنگام مكيدن،‌فك كم‌تر حركت مي‌كند. شيشه يا پستان را در هنگام خوردن شير با دست مي‌گيرد و گرفتن با نوك انگشتان (گاز انبري) و خوردن از فنجان را شروع مي‌كند.
بين 9 تا 12 ماهگي مي‌تواند مواد غذايي را گاز بگيرد و حركت چرخشي جويدن قابل مشاهده است. در اين سن قاشق را نيز مي‌گيرد.
بين 12 تا 15 ماهگي براي استفاده از فنجان و قاشق تلاش زيادي مي‌كند.
بين 9 تا 18 ماهگي، مرحله شروع استقلال است كه مي‌تواند مادر را خوشحال يا ناراحت كند. بايد انتظار داشت كه كودك پيش از اين كه چيزي را در دهان بگذارد اول آن را لمس كند.
بين 15 تا 24 ماهگي در به دست گرفتن فنجان و با قاشق غذا خوردن، مهارت بيشتري پيدا مي‌كند. تمايلات غذايي را ابزار مي‌كند و گاز گرفتن غذا را با دندان تجربه مي‌كند.
نكات مهم رفتاري در تغذيه كودك
1 ـ كودك بايد در زمان خوردن غذا در وضعيت راحتي قرار گيرد و غذا نزديك او باشد تا كودك بتواند به راحتي بدون اين كه تحت فشار قرار گيرد، غذا بخورد. اين كار موجب مي‌شود ريخت‌وپاش كودك كمتر شود.
2 ـ بشقاب و لوازم غذا خوردن بايد از جنس نشكن باشد. در صورت شكستن ظرف ممكن است كودك احساس ياس كند و يا والدين عصباني شوند.
3 ـ قاشق نبايد زياد گود باشد و ليوان نيز بايد به اندازه‌اي باشد كه كودك به راحتي آن را بگيرد.
4 ـ خوردن سوپ براي كودك سخت است، ولي اگر كمي‌قوام آن غليظ باشد كودك مي‌تواند آن را با قاشق بخورد.
5 ـ رنگ مواد غذايي مي‌تواند در اشتهاي كودك و علاقه او به غذا تاثير بگذارد. خوردن غذاهايي با رنگ‌هاي سبز، نارنجي و زرد براي آنها جالب است. براي اين كار مي‌توان از سبزيجات برگ سبز، هويج و … استفاده كرد.
6 ـ آب ميوه طبيعي بهتر از نوع صنعتي آن است. چرا كه به نوع صنعتي آن ماده قندي، رنگ و ماده معطر اضافه شده است.
7 ـ دادن وقت كافي به كودك در زمان صرف غذا بسيار مهم است و بايد از شتاب و عجله در هنگام غذا خوردن پرهيز كرد.
8 ـ بايد بي علاقگي كودك را نسبت به يك ماده غذايي پذيرفت و يك ماده غذايي را جايگزين كرد.
9 ـ غذا خوردن در يك ساعت معين مي‌تواند سبب تحريك اشتهاي كودك شود.
10 ـ خستگي كودك مهم‌ترين عامل از بين بردن اشتهاي اوست. بهتر است بعد از استراحت به كودك غذا داده شود.
11 ـ كودك در يك محيط آرام بهتر غذا مي‌خورد. مشاجره،‌بلندكردن صداي راديو و تلويزيون و همچنين رفت و آمد زياد، حواس كودك را پرت مي‌كند و تمايل او به غذا خوردن كم مي‌شود.
12 ـ دادن غذاي يكنواخت و تكراري سبب بيزاري كودك مي‌شود. حتي اگر غذايي كه مورد علاقه كودك است،‌پشت سر هم و تكراري به كودك داده شود، او از خوردن آن امتناع مي‌كند.
13 ـ هنگامي‌كه رفتار كودك غلط است بايد عكس‌العمل ثابت نشان داد. مثلا اگر بشقاب يا قاشق غذا را پرت كرد نبايد گاهي اوقات خنديد و گاهي تنبيه كرد. بلكه بايد رفتاري را در پيش گرفت كه كودك احساس كند كار خوبي انجام نداده است. 14 ـ نخوردن بعضي از غذاها ممكن است تقليدي از اطرافيان باشد.
اصول رفتار با كودك يك تا سه سال
1 ـ در صورتي كه كودك مايل است با دست غذا بخورد، نبايد ممانعت شود و به طور مثال نبايد به گمان خود براي تقويت احساس استقلال، يك قاشق به دست كودك داده و با قاشق ديگر به او غذا داده شود.
2 ـ استفاده از قاشق براي كودك نوپا ضرورت دارد، ولي ممكن است نياز به كمك داشته باشد.
3 ـ كودك نوپا نياز به مكان نسبتا خلوت براي خوردن غذا دارد. چون مدت تمركز او كوتاه است يعني صداي بلند راديو، تلويزيون، يا رفت‌وآمد خواهر و برادر و يا مشاجره مي‌تواند توجه او را از خوردن غذا منحرف كند.
4 ـ دادن استراحت قبل از خوردن غذا و زمان ثابت صرف غذا براي كودك اهميت خاصي دارد.
5 ـ اجراي برنامه ثابت سبب آرامش كودك مي‌شود. يعني بشقاب و قاشق هميشگي و حتي ثابت و نحوه آماده كردن او براي غذاخوردن به او آرامش مي‌دهد.
6 ـ اشتهاي كودك مانند خلق و خوي او متغير است، بهتر است روزي كه كودك اشتهاي كمتري دارد و غذا كم مي‌خورد پافشاري نشود كه حتما غذاي بشقابش را تمام كند.
7 ـ قدرت تقليد كودك در اين سن زياد است و رفتارهاي اعضاي خانواده (خواهر، برادر، و يا والدين) را تقليد مي‌كند. لذا نبايد افراد خانواده رفتار نامناسب در هنگام غذا خوردن داشته باشند.
8 ـ كودك غذاي گرم را دوست دارد، البته نبايد خيلي داغ و يا سرد باشد.
9 ـ كودك دوست دارد با غذا بازي كرده و ريخت و پاش كند، بنابراين نبايد انتظار داشت كودك آداب غذا خوردن را رعايت كند.
10 ـ كودك نوپا فقط 5 تا 10 دقيقه حالت نشستن را تحمل مي‌كند و به طور معمول قبل از اتمام غذا، سفره را ترك كرده و دوباره برمي‌گردد.
11 ـ رنگ و ظاهر غذا توجه كودك را جلب مي‌كند و در نتيجه به طور طبيعي او غذا را دست كاري خواهد كرد.
اصول رفتار با كودك سه تا پنج ساله
1 ـ بايد كودك را با انواع غذاهاي مختلف آشنا كرد. بهتر است غذاي جديد را ابتدا يك فرد بزرگ‌تر خانواده بخورد تا الگويي براي كودك باشد و تمايل كودك براي خوردن آن غذا بيش‌تر شود.
2 ـ نبايد ميان وعده‌ها آن قدر زياد باشد كه كودك نتواند غذاي اصلي را بخورد. به خصوص در مصرف مواد قندي، شيريني، شكلات و تنقلات كم ارزش نبايد زياده‌روي كرد. چون مي‌تواند سبب فساد دندان، سوء تغذيه و يا چاقي كودك شود. عادت كودك به مصرف ميوه به عنوان ميان وعده بسيار خوب است.
3 ـ تعيين چهارچوب مشخص در ارتباط با غذاخوردن نشان دهنده ارزش‌ها و نگرش‌هاي خانواده است و بايد با محبت و مهرباني آن‌ها را به كودك تفهيم كرد.
4 ـ در صورتي كه كودك تمايلي به خوردن غذاي جديد نشان نداد، مي‌توان او را تشويق كرد كه مختصري از آن را بچشد و بو بكشد و حتي لمس كند. اين كار درك كودك از غذا را با حس‌هاي بويايي، چشايي و بينايي تقويت مي‌كند و پذيرش غذاي جديد را براي او راحت‌تر مي‌كند. البته بهتر است غذاي جديد در زماني كه كودك به طور كامل گرسنه است داده شود.
5 ـ بايد هنگام خوردن غذا محيط جالب و با آرامش باشد. امر و نهي و اعمال روش‌هاي تربيتي در حين صرف غذا مناسب نيست. 6 ـ بي‌تحركي، خواب ناكافي و بيماري كودك مي‌تواند موجب بي‌اشتهايي و غذا نخوردن كودك شود.
7 ـ براي تشويق كودك به غذا خوردن بهتر است از بشقاب و فنجان ثابت استفاده شود و غذا به تكه‌هاي كوچك تقسيم شود تا به راحتي كودك آن را بخورد.
8 ـ بايد به كودك اجازه داد كه اگر غذاي بيشتري مي‌خواهد ابراز كند.
9 ـ هم زمان با دسترسي به استقلال،‌ريخت‌وپاش غذا بيشتر مي‌شود ولي بايد تحمل كرد.
10 ـ صحبت كردن با كودك خردسال در حين غذاخوردن علاقه او را به صرف غذا بيشتر خواهد كرد.
11 ـ‌ساعت خوردن غذا فرصت خوبي براي ابراز رفتارهاي صحيح در حين غذاخوردن است.
12 ـ‌كودك علاقه دارد غذاهاي جديد را دست كاري كرده و سپس بخورد اين نيز رفتاري طبيعي است.
13 ـ خوردن غذا با همسالان براي كودكان جالب‌تر است.

خانه را به مدرسه تبدیل نكنید

عادات غذایی مدرسه

سنين مدرسه و توصيه هاي کاربردي براي اصلاح رفتارهاي تغذيه اي نامطلوب در کودکان

گرد آوری :

جواد سبحانی

مشاور تغدیه و رژیم درمانی

تلفن : 6064720-6066529